LORD SALİSBURY’NİN II. ABDİLHAMİD HÂN’A MEKTUBU
 

İstanbul Konferansına katılan İngiliz Murahhas Heyeti Başkanı Lord Salisbury, biri  Fransızca , diğeri İngilizce olarak yazılmış bir mektup verir. Padişaha sunulmasını istediği bu mektubu Eğinli Said Paşa tercüme eder. Mektubun tarihi 20 Aralık 1876 ‘dır. [1]

Lâyiha ve rapor şeklinde de telaffuz edilen Mektup, Savaştan dört ay öncedir. Ne yazık ki 1877-78 Osmanlı- Rus Harbi (93 Harbi)  23 Nisan 1877 de başlamış , 31 Ocak 1878 de imzalanan Ayestefanos Antlaşmasıyla bittiğinde, Salisbury’nin dedikleri birer hakikat olarak karşımıza çıkmıştır.
Bu uzunca mektubu Mir’at-i Hakikât’te Mahmud Celaleddin Paşa da sadeleştirilmiş olarak derç etmiştir. Sizler için sadeleştirilmiş metni tercih ettim :

“Osmanlı Devleti , bugün çok tehlikeli bir vaziyet içinde bulunuyor. Zira Rusya’nın 250.000 kişilik bir ordusu Eflak ve Boğdan hududunda ve 150.000 kişilik diğer bir ordusu da Anadolu Hududu üzerinde toplandı.”

“Eğer Rusya Tuna Nehrini geçerse , Avusturya Bosna’ya asker sokmaya mecbur olur. İtalya da Bulgaristan Hadisesi sebebiyle Osmanlı topraklarına saldırmayı tasarladığından , Avusturyalılar bir harekette bulunacak olurlarsa , İtalya’yı tutmak mümkün olmayacaktır. Yunanistan ise hârisâne istilâ emellerini ortaya atacak . İran da doğu sınırlarında topraklarını genişletmek iddiasına kalkışacaktır. İşte Osmanlı Devleti bu kadar düşman arasında kalarak , bunlarla savaşmak zorunda kalır. “

“Gerçi askeriniz çoktur ama ne dirayetli kumandanınız ne gerektiği kadar mühimmatınız ve ne de hazinenizde bunlara yetecek kadar paranız vardır. Ayrıca, bir savaş çıkacak olursa dışardan size yardım eden de bulunmaz.  Zira Fransa pek çok zarar uğramış olduğundan , uzak bir yerde savaşacak güce sahip değildir. İngiltere’nin de yardımda bulunması mümkün değildir. Çünkü Bulgaristan hadisesi[2] sırasında cereyan eden vahşice hareketlerden , İngilizler gayet müteessir olmuşlardı. Bu hoşnutsuzluk devam ettiği müddetçe , İngiliz Milleti hiçbir kabinenin , Osmanlı Devleti’ne yardım etmesine müsaade etmez. Eğer şimdiki kabine öyle bir temayülde bulunsa , derhal azledilip , devletinizi Avrupa kıtasında tamamen çökertmek isteyen Gladiston iş başına geçer. Bu sebeple Osmanlı Devletinin son derece ihtiyatlı hareket etmesi ve vatanı kurtarmak için esasa taalluk etmeyen her fedakârlığa katlanması lazımdır.”

Raporun başlangıç kısmı burada tamamlanıyor ve arkasından konferansta ileri sürülen daimi ve geçici teklifler anlatılıyor. Sonuç kısmına gelince :

“İdâri Özerkliğe karşı çıkmaktan dolayı , İngiltere Amerika’da bulunan büyük bir eyaletini , Danimarka , Schlesiwing ve Holstain eyâletlerini ve Avusturya ise , İtalya’da bulunan bazı eyaletlerini terk etmek mecburiyetinde kaldı . Avusturya bu tecrübeden ders alarak , Macaristan’ın idâri muhtariyetini kabul etti ve orayı elden çıkarmamaya imkan buldu. “

“Eğer Osmanlı Devleti , Konferansın teklif ettiği idare tarzına razı olmazsa , mutlaka bir savaş çıkar. Böylece Osmanlı Devleti, Rusya ve belki daha başka düşmanlarla tek başına savaşmak zorunda kalacak ve bunun neticesinde Saltanatı ve Ülkeyi tehlikeye sokmuş olacaktır.”

Mesele bu derecede ehemmiyet kazandığı halde , savaş çıktığında , Osmanlı Devleti’ne yardım etmeyeceklerini , en çok yardım etmesi beklenen İngiltere’nin temsilcisi resmen ve yazılı olarak bildirmiş, Fransa da böyle bir ümitte bulunulmamasını beyan etmişti.  Bunun üzerine , Osmanlı Devleti’nin ilerideki durumu ve doğabilecek tehlikeleri düşünerek , barışçı yollardan selamete çıkmanın çarelerini aramaları gerekirdi. Ancak , Sadrazam Midhat Paşa, halkın hissiyatını galeyana getirmek eğiliminde olduğundan , konferansın alacağı kararları mutlaka reddetmeyi , daha temsilcilerin ilk toplantısında kafasına koymuş ve Serasker Redif Paşa ve Damad Mahmud Paşa gibi halkı oyalamak sevdasında olan pehlivanların (!) fikirleri de buna kuvvet vermişti. [3]

NOT : Bugün 29 Ekim. Cumhuriyetimizin 98 . yılı. Allah Devletimizi ilel ebed pâyidar kılsın. Şehit ve gazilerimize rahmet ve ninnetle…