Geçen haftaki yazımızda kamu ve eğitim yönetiminde insanımızın ihtiyaç duyduğu kaliteli hizmetin sunumunda bir eksiklik olarak “yönetimin bir felsefesinin” olmadığına dikkat çekmiştik. 

B-EĞİTİMDE VE EĞİTİM YÖNETİMİNDE BİR DURUM TESPİTİ

Bu ana başlığı dört alt başlıkla irdeleyerek konuya açıklık getirmekte fayda var.

1-Üst Politika Belgelerinde Eğitimin Problemleri

Türk Millî Eğitim Sisteminin sorunları, kamu için emredici, özel sektör için yol gösterici nitelikteki üst politika belgelerinden Beş Yıllık Kalkınma Planlarında, 1990’lı yıllardan beri aynı veya benzer kelime ve ifadelerle dile getirilmiş ancak bugüne kadar sağlıklı, sürdürülebilir bir çözüm üretilmiş değildir.

Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1990-1994) eğitim sistemi değerlendirilirken şu ifadelere yer verilmiştir. 

“Son yıllarda eğitime sağlanan kaynakların artırılması ve çeşitlendirilmesine yönelik çabalara rağmen, bazı yörelerde nitelik ve nicelik bakımından istenilen seviyeye ulaşılamaması ve eğitim yönetiminin performansındaki yetersizlikler, eğitim teknolojileri ve programlarının günün ihtiyaçları doğrultusunda yenilenmesindeki gecikmeler, olanak ve fırsat eşitliği yanında, eğitimin temel sorunu olan kaliteyi de olumsuz yönde etkilemiştir.”

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda, (1995-1999) çözülemeyen eğitim sorunlarına değinilirken plan hedefleri şu cümlelerle ifade edilmiştir. 

“Eğitim bu plan döneminde en önemli sektör olacaktır. İyi eğitilmiş genç nüfus 21’inci yüzyılda gerek ülkemizin rekabet gücünün artmasında gerekse AB’ye entegrasyon bakımından Türkiye’nin en büyük avantajı olacaktır. Bu çerçevede laik, çoğulcu, demokrasiyi özümsemiş, ulusal kültürü geliştirici, düşünme, algılama ve problem çözme yeteneği gelişmiş, dış dünyaya, evrensel değerlere ve yeni düşüncelere açık, kişisel sorumluluk duygusu ve toplumsal duyarlılığı gelişmiş, bilim ve teknoloji üretimine yatkın ve beceri düzeyi yüksek insan gücü yetiştirilmesini sağlayacak bir eğitim politikası izlenecektir.”(7.Kalkınma Planı, s.23)

Eğitim başlığı ile değerlendirilen 8’inci(2001-2005), 9’uncu(2007-2013) ve 10’uncu(2014-2018) Beş Yıllık Kalkınma Planlarının hemen hepsinde eğitime erişim, kalite ve kapasite konusundaki sorunlara dikkat çekilmiştir. Yukarıda 7. Planda işaret edilen bireyde istenilen nitelikler (kalite) hala yakalanabilmiş değildir. 2019-2023 yıllarını kapsayan 11. Beş Yıllık Kalkınma Planında da, “Tüm bireylerin kapsayıcı ve nitelikli bir eğitime ve hayat boyu öğrenme imkânlarına erişimi sağlanarak…”  diye kurulan amaç cümlesinden sonra,okullar arasında var olan nitelik (kalite) farklılığı ve yönetimde ehliyet ve liyakat konusu sorun alanları olarak belirtilmiştir.

Yine 11. Beş Yıllık Kalkınma Planında “Eğitim” başlığı altında konu “Ehliyet ve liyakat temelli kariyer sistemi hayata geçirilecektir.” cümlesi ile vurgulanmıştır. Ancak plan uygulama döneminde bu konunun da çözüme kavuşturulamamış olduğu Orta Vadeli Plan’da yer alan ifadelerden anlaşılmaktadır.

2024-2026 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Plan’ın (3 yıllık) “Politika ve Tedbirler” başlığında, mesleki ve teknik eğitim-iş dünyası işbirliğine, karar alma süreçlerine paydaşların katılımına vurgu yapılarak alınması gereken tedbirler şu şekilde sıralanmıştır.

➢ ”Mesleki ve teknik eğitim müfredatı özel sektörle işbirliği içerisinde güncellenecek, staj ve işbaşı eğitimi programlarının yaygınlaştırmasını sağlayacak şekilde yönetim ve finansman konuları da dâhil olmak üzere özel sektör katılımı artırılacaktır.” 

➢ “Mesleki ve teknik lise mezunlarının bulundukları bölgedeki iş kollarını önceleyecek şekilde işgücü piyasalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere istihdama erken dönemde katılmalarını sağlayacak düzenlemeler hayata geçirilecek, bu anlayışla meslek yüksekokullarının işlevi gözden geçirilecektir.” 

➢ “Savunma sanayii, yapay zekâ, siber güvenlik, temiz ve sürdürülebilir enerji ile uzay teknolojileri gibi stratejik alanlarda nitelikli işgücü yetiştirmeye yönelik kamu-üniversite-özel sektör işbirliği programları uygulamaya konulacaktır.“

Evet, tekrar etmekte fayda var… 

Beş Yıllık Planların hemen hepsinde belirtildiği üzere eğitimin bütün kademelerinde eğitime “erişim, kalite ve kapasite” sorunu devam etmektedir. Uygulama süreci devam eden ve 2024-2026 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Planda vurgulanan eğitim-iş dünyası arasında olması gereken işbirliğinin kurulamamış olması elbette bir yönetim sorunudur. 

Bütün bu sorunların çözümü konusunda atılacak adım bellidir ve bu kamu yönetiminde ilham veren ve üretimi teşvik eden kaliteli bir yönetim anlayışını uygulamaktır. Bu bağlamda “Planla, Uygula, Kontrol et, Önlem al” başlıkları (PUKÖ döngüsü) ile formüle edilen bu yönetim anlayışı, 2000’li yılların başında MEB’in bazı okullarında/kurumlarında uygulanmıştır. Uygulama sonuçları ölçülmüş, değerlendirilmiş ve eğitimin tüm paydaşlarının bu uygulamadan memnun oldukları yapılan araştırmalarla ortaya konulmuştur. 

Bu araştırmalardan biri, eğitimin tüm paydaşlarını kapsayan Doç.Dr.Nail YILDIRIM’ın, “Milli Eğitim Bakanlığı Toplam Kalite Yönetimi Ödül Süreci ve Sonrası Üzerine Nitel Bir Değerlendirme”(*) başlığı ile yaptığı araştırmasıdır. 

Sayın YILDIRIM’ın söz konusu araştırması Milli Eğitim Dergisinin 211. sayısında (2016-211) yayımlanmıştır. Araştırmanın bulguları oldukça çarpıcıdır. 

Sayın YILDIRIM’ın sahada yaptığı araştırmasının sonucuna göre, eğitimde TKY uygulaması ve ödül sürecinin;

1. Kurumları kaliteli hizmet sunma konusunda harekete geçirdiği,

2. Kurumlarda başarıyı artırdığı,

3. Okula iç ve dış yansımalarının olumlu olduğu,

4. Okullara çevrenin ilgisini artırdığı,

5. Okullarda yeni projelerin geliştirilip uygulanmasının yolunun açıldığı,

6. Öğrenci velilerinin öğrencilerini bu okullarda okutmak istemeleri ve öğrenci sayılarında artışın gözlendiği,

7. TKY anlayışına göre yönetilen okul öğretmenlerinin, uygulamayan okul öğretmenleri ile karşılaştırıldığında TKY ile yönetilen okullar lehine iş doyumunun yüksek olduğu,

8. Okul paydaşlarının TKY uygulamasından memnun oldukları

tespit edilmiş ve TKY’nin ve Kalite Ödül Sürecinin her ne ad altında olursa olsun mutlaka sürdürülmesi gerektiği ifade edilmiştir.  

Sayın YILDIRIM araştırmasında konu ile ilgili yapılan diğer araştırmalara da birer cümle ile yer vermiştir. Bu bağlamda sözkonusu araştırmalara aşağıdaki cümlelerle göndermede bulunmuştur.

1. “MEB’de TKY uygulaması ve ödül süreci okul/kurumları harekete geçirmiştir. Günümüzde devletten beklenen hizmetlerin kaliteli olması istenmektedir (Özçakar, 2010). 

2. Yılmaz’a (2003) göre, TKY’nin sürekli iyileştirme ve gelişmeyi gerekli kılması, bu yönetim anlayışının yeni yönetim felsefelerinin gelişmesine de önderlik edeceğini düşündürmektedir. 

3. Balcı (2002) araştırmasında çalışanların % 82’si TKY’nin kamu örgütlerinde başarı ile uygulanabileceğini belirtirken yine % 92’si de TKY’ninTürk kamu örgütlerinde uygulanmasının gerekli olduğunu vurgulamıştır. 

4. Eğitimin niteliğini artırmak için uygulamaya ya kararlı bir şekilde devam edilebilir (Okçu, 2008) ya da bu yönetim anlayışının yeni yönetim felsefelerinin gelişmesine önderlik (Yılmaz, 2003) edebilir.” (Uluslararası Öğrenci Değerlendirmeleri –III, Haftaya Cumartesi)

Kaynak:

(*) Bkz. Doç.Dr.N.Yıldırım, Milli Eğitim Dergisi, S. 211 (2016-211)

1- ÖZÇAKAR, N. Bir Kamu Kuruluşundaki Toplam Kalite Yönetimi Uygulamalarının Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi. 39, (1) 106-124. (2010).

2- Yılmaz, M. Bilgi Merkezleri ve Toplam Kalite Yönetimi İlişkisi: Bir Uygulama. Doğuş Üniversitesi Dergisi. 4 (2), 259. (2003).

3- BALCI, A.. Kamu Örgütlerinde Toplam Kalite Yönetimi Uygulanması: Olumlu Perspektifler ve Olası Zorluklar. Selçuk Üniversitesi Karaman İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi. 2,(5) 196-211(2005)

4- OKÇU, V. Eğitimde Toplam Kalite Yönetiminin Uygulanması. Milli Eğitim. 179. 283-292. (2008).