Bugün bir başka Said Paşa ve onun bir eserinden bahsedeceğim ; Said Halim Paşa… Said Halim Paşa , 1863 de Mısır’da doğmuş , babası vezirlerden Halim Paşa ve dedesi meşhur Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dır. Hususi hocalardan Arapça, Farsça, Fransızca ve İngilizce de öğrendikten sonra Yükseköğrenimi için İsviçre’ye gitmiş, Lozan Üniversitesi’nde siyasal bilgiler okumuştur. Yüksek tahsilini ikmal edince İstanbul'a gelmiş ve Osmanlı Devleti’nde göreve başlamıştır.

1909'da Ayan Meclisi azalığına nasb olundu. 1912 de Şura-yı Devlet Reisliğine getirildi. 1912 Trablusgarp Savaşı sırasında Sadrazam Küçük Said Paşa tarafından İtalya hükumeti ile sulh görüşmesi yapmak üzere Lozan'a gönderildi. (12 Adaları ve Trablusgarp’ı kaybettiğimiz meşhur Uşi Antlaşması )

1913'de ikinci defa olarak Şûrâ-yı Devlet reisliğine, az sonra da Hariciye Nazırlığına getirildi. Mahmut Şevket Paşa'nın, muhalif bir grup tarafından suikast yapılarak öldürülmesi üzerine Sadrazam nasb olundu (13 Haziran 1913). Kurduğu kabinede hariciye vekilliğini de kendi üzerine aldı.

8 Şubat 1914 de Ruslarla Yeniköy Antlaşmasını o imzaladı. Bu anlaşmayla Vilâyât-ı sitte denilen 6 vilayette, Özel Müfettişlik Bölgesi oluşturularak, Ermenilere 1878 Berlin Muahedesinin ilgili maddesince taahhüt edilen düzenlemeleri içeriyordu. ( Bu başlı başına bir konudur, ki ileride bahsetmeyi düşünüyorum.)

Osmanlı Devleti , Birinci Dünya Savaşı’na onun Sadrazam olduğu zaman girdi. 3 Şubat 1917 ‘de Sadrazamlıktan çekildi. Yerine Talat Paşa Sadrazam oldu.

Savaşı bitiren 30 Ekim 1918 deki Mondros Mütarekesinden sonra, İttihat ve Terakki yöneticileri 2 Kasım 1918 de yurt dışına firar etmelerine rağmen, o etmedi. Savaş sonrası , 6 Kasım 1918 de yapılan Meclis Soruşturmalarına yazılı cevap vermiştir . Fakat Meclis dağıtılınca , dava Örfi İdare'ye geçti. 4 Mart 1919'da yeni kabineyi Damad Ferit Paşa kurunca, takibat şiddetlendi. Said Halim ve kardeşi Abbas Halim Paşalar da dahil, 67 kişi Bekir ağa Bölüğü’ne kapatıldı. 27 Nisan'da Örfi İdare Mahkemesinde duruşmalara başlandı. Fakat bu 67 mahpus, İngiliz kumandanlığının emri ile 28 Mayıs'ta hapishaneden alınarak alelacele bir gemiye bindirilip Malta Adasına sürüldü. Malta'daki sürgün hayatı iki yıl sürdü.

Sürgünlerin 1921 'de tahliye edilmeleri üzerine Sicilya'ya geçti. İstanbul'a dönmek için müracaat etti. Bu isteği kabul edilmedi. Mısır ise İngiliz işgali altında bulunuyordu. Roma'ya gitti.

Tahliye olduktan sonra yerleştiği Roma’da 6 Aralık 1921 akşamı araba ile otelinin kapısına geldiği sırada Arşavir Şıracıyan adlı bir Ermeni komitacının silahlı saldırısına uğrayarak hayatını kaybetti. Naaşı İstanbul'a getirildi . 30 Aralık 1921 günü Yeniköy’deki yalısından alınarak büyük bir törenle Sultan Mahmut Türbesi'nin bahçesine, babası Halim Paşa'nın yanına defnedildi. Vefatında 58 yaşındaydı.

Sait Halim Paşa Türkiye’de modern İslamcı düşüncenin gelişmesine önemli katkıları olmuş bir fikir adamıdır. 1919 yılında yayınlanan Buhranlarımız adlı kitabı yedi eserden oluşmaktadır. Bunlar Meşrutiyet, Mukallitliklerimiz, Buhran-ı İçtimaimiz, Buhran-ı Fikrimiz, Taassup, İnhitat-ı İslam Hakkında Bir Tecrübe-i Kalemiyye (İslam Aleminin Gerilik Sebepleri Üzerine Deneme) ve İslamlaşmak’tır. Paşa’nın bilinen diğer eserleri İslam’da Teşkilat-ı Siyasiyye, Mektupları, Buhran-ı Siyasimiz ve The Reform of Muslim Society’dir.

Said Halim Paşa’nın vefat etmeden önce Fransızca olarak yazdığı ve muhtemelen yarım kalan L'Empire Ottoman et la Guerre Mondiale adlı eseri , 2000 yılında Isıs yayınları arasından çıkmış idi. Fransızca orijinal ifadeleri ile çıkan bu eser, 2019 da Fatih Yücel tarafından tercümesi yapılarak ; Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Savaşı adıyla tercüme edildi.

Osmanlı’nın yıkılışına giden Savaş Dönemi Sadrazam’ının yazdıkları Son dönem tarihçilerinin göz ardı edemeyeceği tarihi ifadelerdir. 1921 da yazılmış bir eserin aradan geçen bir asır sonra ancak Türk okuyucusunun istifadesine sunulmuş olması da ayrı bir garabettir. Tercümesini yapan 1985 doğumlu Fatih Yücel Bey tebrik ve teşekkürü hak etmektedir. Bugünkü yazımda , içerisinden ilginç gördüğüm bölümleri bir sonraki yazıma bırakarak kitabın resmini yayınlamakla yetineceğim.

---
Kaynaklar :